Óli Björn - Alltaf til hægri

Skattar, efnahagslegt frelsi og jafnræði einstaklinga

Efnahagslegt frelsi er einn af hornsteinum frjáls samfélags. Einn mikilvægasti þáttur efnahagslegs frelsis er rétturinn til að ráðstafa því sem aflað er. Hið sama á við um réttinn til að ráðstafa eignum án afskipta annarra.

Flest ef ekki öll lýðræðisríki hafa talið nauðsynlegt að innheimta skatta af tekjum einstaklinga. Rökin fyrir tekjuskatti hafa fyrst og síðast verið tvíþætt. Annars vegar sé hinu opinbera nauðsynlegt að afla tekna til að standa undir starfsemi ríkis og sveitarfélaga, og hins vegar eigi að nýta skattkerfið til að jafna lífskjörin – færa fjármuni frá einum til annars.

„Lifandi" lögskýringar og veikt löggjafarvald

Löggjafinn - Alþingi - er fremur veikbyggður gagnvart framkvæmdavaldinu og sumir halda því fram að þingið sé lítið annað en afgreiðslustofnun, þar sem frumvörp ráðherra eru afgreidd á færibandi. Það er ekki aðeins framkvæmdavaldið sem hefur sótt að löggjafanum. Dómstólar hafa gert það með ákveðnum hætti. Hugmyndin um að dómstólar geti tekið sér „lagasetningarvald" er útbreidd í öllum hinum vestræna heimi. 

Við eigum mikið undir

Fáar þjóðir eiga meira undir flugi en við Íslendingar. Efnahagslegt mikilvægi flugrekstrar er gríðarlegt - meira en flestir gera sér grein fyrir. Við eigum hins vegar mörg verkefni ókláruð til að tryggja undirstöður flugsins og þar með ferðaþjónustunnar. Þetta er ekki bara spurning um efnahagslegt mikilvægi heldur ekki síður öryggi.

Enginn þingmaður hefur betri innsýn og skilning á flugi og mikilvægi þess en Njáll Trausti Friðbertsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins í Norðausturkjördæmi. Ég kom ekki að tómum kofanum hjá honum þegar við ræddum um hve við erum efnahagslega háð flugi og ferðaþjónustu.

Blæðandi hjarta íhaldsmanns

Jack Kemp var maður drenglyndis í stjórnmálum. Hann taldi sig eiga pólitíska andstæðinga en enga pólitíska óvini. Í hverjum andstæðingi sá hann mögulega bandamenn og var óhræddur við að hrósa demókrötum og eiga við þá samvinnu til að vinna að hagsmunum almennings.

Ronald Reagan og Jack Kemp sannfærðu samherja sína í Repúblikanaflokknum um að með bjartsýni á efnahagslega framtíð væri hægt að ná eyrum og stuðningi kjósenda sem áður höfðu fylgt demókrötum að málum – allt frá verkamönnum til minnihlutahópa, frá fátækum fjölskyldum stórborganna til millistéttarinnar.

Elítan, umræðustjórnar og almenningur

Líklegast eru „umræðustjórar“ til í flestum frjálsum samfélögum – fólk sem er sannfært um að það sé best til þess fallið að ákveðna um hvað skuli fjallað, hvað skuli krufið til mergjar í fjölmiðlum og hvert kastljósið skuli beinast hverju sinni. Umræðustjórarnir eru ófeimnir við að fella dóma yfir mönnum og málefnum og óhræddir við fordæma „rangar“ skoðanir. 

Umræðustjórarnir eru eða vilja a.m.k. vera hluti af valdastéttinni – elítunni sem telur sig hafa meiri burði og þekkingu en almenningur til að ákveða rétt og rangt. Þröngur hópur embættismanna, sérfræðinga og vel menntaðra háskólamanna hafa lengi talið sér það skylt að „leiðbeina“ almenningi til að komast að réttri niðurstöðu. Umræðustjórnir leika undir og gefa oft tóninn.

Samvinna og áskoranir kynslóðanna

Breytt aldurssamsetning þjóðarinnar er áskorun sem kynslóðirnar verða að mæta í sameiningu. Góðu fréttirnar eru að við stöndum sterka að vígi efnahagslega, lífeyriskerfið með því öflugasta sem þekkist í heiminum, lífaldur er að hækka og lífsgæðin að aukast. Vondu fréttirnar eru þær að hlutfallslega verða æ færri á vinnumarkaði. 

Við þurf­um hug­ar­fars­breyt­ingu. Ungt fólk verður að virða rétt þeirra eldri til að taka virk­an þátt í vinnu­markaðinum og skynja þau verðmæti sem fólg­in eru í reynslu og þekk­ingu. Að sama skapi verða þeir eldri að gefa yngra fólki svig­rúm, vera opn­ir fyr­ir nýj­um hug­mynd­um og aðferðum. Hug­ar­fars­breyt­ing­in felst í auk­inni sam­vinnu milli kynslóða.

Grænir skattar: Góð hugmynd?

Það hljómar ekki illa að leggja á græna skatta enda allt vænt sem er vel grænt. Umhverfisskattar eru ekki nýtt fyrirbæri en með aukinni vitund um náttúruvernd hefur verið lögð áhersla á að slíkir skattar skuli innheimtir. Vísbendingar eru um að grænir skattar hafi neikvæð áhrif á tekjulága hópa. Skattarnir leggjast hlutfallslega þyngra á tekjulága en hátekjufólk. Ekki má heldur gleyma því að möguleikar fólks til að breyta hegðun sinni eru oft í réttu hlutfalli við tekjur. Hátekjumaðurinn á auðveldara með að taka strax þátt í orkuskiptum með því að kaupa sér rafmagnsbíl (og njóta raunar töluverðra ívilnana) en unga fjölskyldan sem hefur ekki efni á öðru en halda áfram að nota gamla bensínfjölskyldubílinn.

Sé tilgangurinn að baki grænum sköttum að stuðla að breyttri hegðun fyrirtækja og einstaklinga til að ná fram ákveðnum markmiðum í umhverfismálum, liggur það í hlutarins eðli að skattarnir skila æ minni tekjum eftir því sem árin líða.

Fábreytilegt líf án listar

Sag­an kenn­ir okk­ur að póli­tískt sjálf­stæði þjóðar bygg­ist á sögu, tungu og menn­ingu. Glati þjóð arf­leifð sinni, mun hún fyrr frem­ur en síðar missa sjálf­stæði sitt. Sá er þetta skrif­ar er að minnsta kosti sann­færður um að öfl­ugt lista- og menn­ing­ar­líf sé brjóst­vörn fá­mennr­ar þjóðar – tryggi bet­ur en margt annað full­veldið.

Lífið án list­ar­inn­ar yrði fá­breyti­legt – grá­myglu­legt amst­ur þar sem hver dag­ur væri öðrum lík­ur. List­in og menningin eru krydd lífs­ins og and­legt fóður hvers og eins. 

Marg­ir telja nauðsyn­legt að hið op­in­bera verji veru­leg­um fjár­mun­um til lista- og menn­ing­ar­starf­semi. Á hverju ári er ákall um auk­in framlög. Svo eru þeir til sem telja rétt að draga úr eða jafn­vel hætta öll­um op­in­ber­um stuðningi. Ég hef lengi verið sann­færður um að op­in­bert stuðnings­kerfi við ís­lenska lista­menn þjóni ekki mark­miðum um fjölbreytta og öfl­uga listastarf­semi. Kerfið vinn­ur á móti nýj­um hug­mynd­um og haml­ar því að nýtt blóð fái að renna um æðar lista­heims­ins.

Ef sjálfur ei leggur í sölurnar neitt ...

Í sam­fé­lagi nú­tím­ans hef­ur trú­in verið tor­tryggð. Við sem tök­um und­ir með þjóðskáld­inu og trú­um á tvennt í heimi; Guð í al­heims­geimi og Guð í okk­ur sjálf­um, erum sögð ein­feldn­ing­ar og af sum­um jafn­vel hættu­leg. Í hraða nú­tím­ans er sú hætta fyr­ir hendi að við tök­um upp siði Bakka­bræðra sem töldu sig geta bjargað glugga­leysi með því að bera sól­ar­ljósið inn í bæ­inn. Í pre­dik­un í Hall­gríms­kirkju á öðrum degi jóla árið 2002 velti herra Sig­ur­björn Ein­ars­son bisk­up því fyr­ir sér af hverju krist­in trú ætti und­ir högg að sækja:

„Maður nú­tím­ans á erfitt með að skilja að það sé ein­hvers virði sem ekki þarf að kaupa eða kló­festa. Hann get­ur svo mikið sjálf­ur. Er það ekki þess vegna sem krist­in trú er svo lít­ils met­in af mörg­um? Hún er rétt eins og sól­in, sem bara gef­ur geisl­ana sína og heimt­ar ekk­ert annað en að fá að lýsa og verma og gefa líf.“

Séra Karl V. Matthíasson fékk mig til að flytja stutta hugvekju á öðrum sunnudegi aðventu í Guðríðarkirkju. Ég sótti í smiðju herra Sigurbjarnar Einarsson en sagði einnig frá afa mínum, Guðjóni bakara, sem 24 ára gamall kom ungri ekkju og fimm börnum hennar til aðstoðar. Og mér er lítil vísa séra Valdimars Briem hugleikinn:

Það engin er dyggð þótt þú elskir þá heitt

sem ástríki mesta þér veita.

Ef sjálfur ei leggur í sölurnar neitt

þá síst má það kærleikur heita.

Kerfið er alltaf á vaktinni

Kerfið er á vakt­inni yfir eig­in vel­ferð og þegar að því er sótt get­ur það sýnt klærn­ar. Dæm­in eru mörg, misal­var­leg og hafa valdið ein­stak­ling­um og fyr­ir­tækj­um fjár­hagstjóni en einnig a.m.k. tíma­bundn­um álits­hnekki og erfiðleik­um. Tvö ný­leg dæmi eru langt frá því að vera þau al­var­leg­ustu held­ur gefa þau ákveðna inn­sýn í inn­gró­inn hugs­ana­hátt kerf­is­ins. Annað dæmið snert­ir Seðlabank­ann og sam­skipti við blaðamann, hitt er viðbrögð for­ráðamanna og vel­unn­ara Sam­keppnis­eft­ir­lits­ins við frum­varps­drög­um ráðherra sam­keppn­is­mála sem lögð hafa verið fram til kynn­ing­ar og umræðu.